Naturalne metody antykoncepcji
artyku� dr. n. med. Katarzyny Sk�rzewskiej

Metody naturalne wi��� si� z cykliczno�ci� dni p�odnych i niep�odnych w cyklu miesi�czkowym kobiety. Polegaj� one na zachowaniu czasowej wstrzemi�liwo�ci p�ciowej, czyli powstrzymaniu si� od stosunk�w w okresie p�odno�ci (czyli oko�oowulacyjnym).

Jak wiadomo, najprostszym i najskuteczniejszym sposobem unikni�cia nie planowanej ci��y jest wstrzemi�liwo�� p�ciowa, czyli ca�kowite powstrzymanie si� od stosunk�w. Oczywi�cie, tylko wtedy mamy ca�kowit� pewno��, �e uchronimy si� przed niepo��dan� ci���.

Niekiedy zdarza si� kontakt fizyczny kobiety i m�czyzny nie jest zako�czony aktem p�ciowym i polega na wzajemnym pobudzaniu stref erogennych g�rnej (petting) lub dolnej (necking) cz�ci cia�a. Metod� t� stosuj� cz�sto m�odzi ludzie, kt�rzy debiutuj� w tej sferze �ycia, ucz� si� swoich cia� i zachowa� seksualnych.

Jednak skuteczno�� tego sposobu nie jest stuprocentowa, gdy� mo�e doj�� do wytrysku w okolicach narz�d�w p�ciowych kobiety i przedostania si� plemnik�w poprzez wilgotny �luz pochwowy do szyjki macicy i dalej a� do kom�rki jajowej.

Jeszcze niedawno bardzo popularna by�a metoda kalendarzowa, czyli tzw. kalendarzyk ma��e�ski.

Metoda ta jest oparta na badaniach Ogino i Knausa, kt�rzy w latach 30. XX wieku dowiedli, �e owulacja ma zawsze miejsce 14 plus (minus) 2 dni przed kolejn� miesi�czk�, a nie w po�owie cyklu i nie w jego 14. dniu, jak do tej pory uwa�a�a wi�kszo�� ludzi.

Cykle miesi�czkowe zdrowych kobiet s� uznane przez endokrynologi� ginekologiczn� za regularne, je�li wyst�puj� ze sta�� cz�sto�ci� plus (minus) 7 dni, wobec czego ich d�ugo�� mo�e si� waha� od np. 21. do 35. dni. W tym przypadku owulacja mo�e wyst�pi� ju� w 5. albo dopiero w 23. dniu cyklu.

W metodzie kalendarzowej nale�y powstrzyma� si� od stosunk�w przez 9 dni w cyklu miesi�cznym kobiety, na oko�o 9-18 dni przed spodziewanym krwawieniem. Moment pojawienia si� tego krwawienia wyznacza si� na podstawie d�ugo�ci ostatnich 6-9 cykli miesi�czkowych, bior�c tak�e pod uwag� okres prze�ycia kom�rki jajowej po owulacji (2 dni) i plemnik�w po ejakulacji (czyli po wytrysku do dr�g rodnych kobiety - nawet do 5-7 dni).

Metoda jest prosta i - wydawa�oby si� - logiczna, jednak z uwagi na zbyt du�� zawodno�� ju� si� jej nie zaleca (mimo to nadal wiele os�b j� stosuje).

Zwolennicy antykoncepcji naturalnej polecaj� obecnie metody: termiczn� oraz obserwacji �luzu szyjkowego lub po��czenie tych dw�ch sposob�w (metod� objawowo - termiczn�).

Dokonujemy codziennego pomiaru porannej podstawowej ciep�oty cia�a, dzi�ki czemu mo�emy zaobserwowa� w pewnym momencie istotny wzrost temperatury (min. o 0,4-0,5^oC). Nast�puje on w chwili pojawienia si� jajeczkowania, czyli owulacji (jajeczkowanie to podstawowa, powtarzaj�ca si� cyklicznie czynno�� jajnika polegaj�ca na wydaleniu dojrza�ego jaja z p�kni�tego p�cherzyka jajnikowego). Podwy�szony poziom temperatury utrzymuje si� przez trzy kolejne dni i jest to okres p�odny w cyklu miesi�cznym. Spadek temperatury �wiadczy o zako�czeniu jajeczkowania, a nast�puj�ce po nim dni s� okresem poowulacyjnej niep�odno�ci, podczas kt�rej mamy pewno��, �e kobieta nie zajdzie w ci���.

Aby wyznaczy� okres niep�odno�ci przedowulacyjnej (kt�ra jest jedynie prawdopodobna), od pierwszego dnia wzrostu temperatury nale�y odj�� co najmniej 6-8 dni.

Metoda termiczna ma wiele uwarunkowa�, bez spe�nienia kt�rych nie b�dzie wystarczaj�co skuteczna. Porann� podstawow� ciep�ot� cia�a nale�y wi�c mierzy�:

• codziennie,
• tym samym termometrem,
• w pochwie lub pod jďż˝zykiem,
• o staďż˝ej porze, tuďż˝ po przebudzeniu i bez wstawania z ��ka,
• po co najmniej 6-7 godzinach snu.

Warto przy tym pami�ta�, �e przyczyn� b��du w prawid�owym odczytaniu wykresu temperatury mog� by� takie sytuacje, jak podr�, zmiana klimatu, stresy, infekcje, wstawanie w nocy, np. do dziecka lub w czasie dy�ur�w nocnych, picie alkoholu, za�ywanie wielu lek�w, zm�czenie, ale tak�e np. wyj�cie do dyskoteki czy na bal.

W antykoncepcji naturalnej zaleca si� tak�e obserwacj� �luzu szyjkowego, czyli metod� Billings�w, ma��e�stwa australijskich ginekolog�w, kt�rzy za pomoc� pr�b i b��d�w (dochowali si� licznego potomstwa) zaobserwowali zmiany w �luzie szyjkowym w zale�no�ci od fazy cyklu miesi�czkowego.

Wyr�nili oni dwa rodzaje �luzu:

• estrogenny (charakterystyczny dla okresu okoďż˝oowulacyjnego),
• i gestagenny (pojawiajďż˝cy siďż˝ juďż˝ po owulacji).

�luz estrogenny (wyst�puj�cy w p�odnym okresie) jest �liski, przejrzysty, szklisty, elastyczny i ci�gn�cy si�. Ma ma�� przyczepno�� i daje uczucie wilgotno�ci w pochwie. Czasem zawiera domieszk� krwi.

Natomiast lepki, nie�liski �luz gestagenny (w niep�odnym okresie) ma bia�awy lub ��tawy kolor. Jest nieprzejrzysty, m�tny, k�aczkowaty, g�sty, przyczepny i nie ci�gn�cy si�. Nie daje uczucia wilgotno�ci w pochwie.

Dzi�ki swojej konsystencji g�sty i lepki �luz gestagenny staje si� nieprzepuszczalny dla plemnik�w, dlatego te� s� one zatrzymywane w oczkach sieci �luzu szyjkowego. Tam obumieraj� po oko�o 8-12 godzinach pod wp�ywem kwa�nego odczynu (pH) pochwy. Bezpieczny okres rozpoczyna si� trzy dni po stwierdzeniu obecno�ci g�stego, lepkiego �luzu gestagennego.

�luz szyjkowy ma r�wnie� zdolno�� do krystalizacji, mo�liwej do zbadania za pomoc� tzw. tester�w p�odno�ci, kt�re mo�na kupi� w aptekach (np. PC 2000, PG 58 itp.). W ich sk�ad wchodzi minimikroskop, dzi�ki kt�remu mo�emy codziennie obejrze� i okre�li� rodzaj �luzu szyjkowego pobieranego na odpowiednie szkie�ko. �luz ogl�damy po wyschni�ciu pod silnym �r�d�em �wiat�a. Je�eli jest to �luz estrogenny, wtedy wida� wyra�nie, �e krystalizuje on w kszta�cie podobnym do li�ci paproci czy jod�y. W �luzie gestagennym krystalizacja jest s�abo widoczna, a na szkie�ku zauwa�ymy jedynie bezpostaciow� mas�.

Trzeba tu zaznaczy�, �e prawid�owe rozpoznanie rodzaju �luzu jest mo�liwe po oko�o 9 miesi�cach obserwacji jego cech fizycznych. Pary decyduj�ce si� na t� metod� powinny codziennie (a lepiej dwa razy dziennie) pobiera� kropl� �luzu szyjkowego z uj�cia zewn�trznego szyjki macicy.

Jak to zrobi�? Podobnie jak podczas zak�adania tamponu lub gry wst�pnej (mo�e to zrobi� sama kobieta lub jej partner) nale�y w�o�y� jeden lub dwa palce g��boko do pochwy i dotkn�� szyjki macicy (uwaga: ocena cech �luzu pobranego z przedsionka pochwy jest niemiarodajna!). Nast�pnie obejrze� wydobyty �luz i okre�li� jego cechy. K�opoty ze stosowaniem tej metody mog� si� pojawi� nast�pnego dnia po stosunku, gdy dochodzi do zjawiska tzw. lubrykacji �luzu szyjkowego (jego up�ynnienia). Problemy mog� mie� te� kobiety po poronieniu, porodzie, w okresie oko�omenopauzalnym, z przewlek�ymi stanami zapalnymi pochwy.

Oczywi�cie, najskuteczniejsze z metod naturalnych jest ich ��czne stosowanie, czyli tzw. metoda objawowo-termiczna polegaj�ca na r�wnoczesnym pomiarze temperatury oraz obserwacji �luzu.

Pobieraj�c �luz szyjkowy do obserwacji, po pewnym czasie kobieta zaczyna r�wnie� dostrzega� w narz�dzie rodnym inne cykliczne zmiany, kt�re u�atwiaj� jej wyznaczenie okresu p�odno�ci, czyli okresu owulacji, oraz skuteczniejsze zapobieganie niepo��danej ci��y. Mo�na wi�c zauwa�y�, �e uj�cie zewn�trzne szyjki macicy rozwiera si� przed jajeczkowaniem (jest to tzw. objaw �renicy) oraz zmienia si� konsystencja cz�ci pochwowej i jej po�o�enie wzgl�dem d�ugiej osi pochwy.

Poza tym kobieta mo�e tak�e zwr�ci� uwag� na jeszcze inne objawy sugeruj�ce mo�liwo�� owulacji oraz swoje samopoczucie. S� to tzw. domy�lne objawy jajeczkowania. Mog� by� one pomocne w wyznaczaniu okresu p�odno�ci i bezp�odno�ci, ale nie mog� s�u�y� jako jedyne wyznaczniki.

Jednym z nich jest np. tzw. b�l �rodkowy, czyli silny, kr�tkotrwa�y b�l w dole brzucha, najcz�ciej jednostronny, kt�ry poprzedza na oko�o 1-2 godziny uwolnienie kom�rki jajowej z jajnika.

W zale�no�ci od okresu p�odno�ci czy niep�odno�ci zmienia si� te� samopoczucie i wygl�d kobiety. Wi�kszo�� pa� podczas owulacji, czyli w okresie p�odnym, jest pogodna, lepiej pracuje, �adniej wygl�da. Z kolei po owulacji, a wi�c w okresie niep�odnym, ich w�osy staj� si� matowe, oczy zm�czone, na sk�rze pojawiaj� si� wypryski, a piersi s� napi�te i bolesne.

Metod� zaliczan� do naturalnych jest stosunek przerywany (Coitus interruptus), kt�ry polega na wycofaniu pr�cia z pochwy tu� przed wytryskiem nasienia. W przeciwie�stwie do innych metod naturalnych nie jest on zwi�zany z okresow� wstrzemi�liwo�ci�.

Metoda ta wymaga opanowania i pewnego do�wiadczenia u m�czyzny oraz umiej�tno�ci warunkowego odruchu przerywania stosunku. Dlatego te� nie powinni jej stosowa� m�czy�ni pobudliwi, chwiejni emocjonalnie, ze sk�onno�ci� do przedwczesnego wytrysku.

Nale�y tak�e pami�ta� o tzw. kropelkowaniu polegaj�cym na wydaleniu niewielkiej ilo�ci plemnik�w tu� przed wytryskiem nasienia na skutek ekscytacji p�ciowej. Pewna liczba plemnik�w pozostaje r�wnie� w cewce moczowej, w okolicy napletka oraz �o��dzi po stosunku i mo�e by� wprowadzona do pochwy podczas kolejnego aktu p�ciowego.

Plemniki te mog� spowodowa� zap�odnienie, dlatego te� skuteczno�� tej antykoncepcji jest bardzo ma�a. Poza tym u m�czyzn mo�e ona niekiedy prowadzi� do nerwic seksualnych, sk�onno�ci do przedwczesnego wytrysku, a z czasem nawet do impotencji. Niekorzystna jest tak�e dla kobiety, bowiem trwale przekrwione narz�dy miednicy mniejszej i brak orgazmu (kt�ry mo�e by� wynikiem stosowania tej metody) mog� powodowa� b�le brzucha, bolesne miesi�czki oraz nerwice seksualne. Mimo tych wszystkich wad do tej pory jest to niestety najcz�ciej stosowany rodzaj antykoncepcji w Polsce.