| |
|
antykoncepcja z wk�adk� |
|
Antykoncepcja z wk�adk�
artyku� dr.
n. med. Katarzyny Sk�rzewskiej
Wk�adka wewn�trzmaciczna jest
skuteczn� metod� antykoncepcji. Statystycznie w ci�gu roku tylko jedna na sto
kobiet stosuj�cych t� metod� zajdzie w ci���.
Ju� staro�ytni...
Historia stosowania antykoncepcji
domacicznej si�ga staro�ytno�ci. Ju� ponad 2500 lat temu Hipokrates umieszcza� w
macicy kr��ki z r�nych materia��w: drewna, szk�a, ko�ci s�oniowej czy z�ota, w
�redniowieczu za� Avicenna proponowa� w celach antykoncepcyjnych wk�adki z
miedzi, korzeni mandragory i z o�miornicy. Pierwsza z nowoczesnych wk�adek
wewn�trzmacicznych zosta�a wykonana w Niemczech w 1909 roku przez Richtera i
sk�ada�a si� z pier�cienia wykonanego z jedwabnej nici lub katgutu. Za ojca
antykoncepcji domacicznej jest uwa�any jednak�e Ernst Grafenberg, kt�ry w latach
1928-30 po��czy� jedwabn� ni� ze srebrnym lub z�otym drutem, tworz�c tzw.
pier�cienie (gwiazdy) Grafenberga. Nie znalaz�y one powszechnego uznania,
poniewa� zacz�y pojawia� si� doniesienia o zaka�eniach, kt�re mia�y one
powodowa�. Dopiero od lat 60., kiedy to zacz�to stosowa� tworzywa sztuczne,
nast�pi� wzrost zainteresowania wk�adk� domaciczn�, a jako metoda
antykoncepcyjna zosta�a zatwierdzona przez �rodowisko lekarskie w 1962
roku.
Jak wygl�da wk�adka
Wk�adka wewn�trzmaciczna to plastikowa
kszta�tka, kt�r� zak�ada si� do jamy macicy, aby zapobiec niepo��danej ci��y.
Jako �rodek antykoncepcyjny dzia�a przez 5-7 lat (okres ten jest podany na
ulotce).
Produkuje si� r�ne rodzaje wk�adek. Najcz�ciej s� one wykonane
z polichlorku winylu lub innych oboj�tnych dla organizmu ludzkiego tworzyw
sztucznych o du�ej elastyczno�ci, a jednocze�nie zdolno�ci zachowania nadanego
kszta�tu przypominaj�cego zwykle liter� T. W celu zwi�kszenia skuteczno�ci
antykoncepcyjnej wk�adki zawieraj� dodatkowo jony metali: miedzi, srebra, z�ota
i platyny.
W ostatnich latach opracowano wk�adk� wewn�trzmaciczn�
hormonalnie czynn� zawieraj�c� syntetyczn� pochodn� progesteronu, hormonu
produkowanego przez cia�ko ��te jajnika po owulacji - lewonorgestrel: Mirena. Z
kapsu�ki stanowi�cej rami� pod�u�ne wk�adki uwalnia si� codziennie hormon, kt�ry
wzmacnia jej dzia�anie antykoncepcyjne przez powodowanie zmian zanikowych w
b�onie �luzowej macicy (endometrium) i znaczne zwi�kszenie g�sto�ci �luzu
szyjkowego, a jednocze�nie zmniejsza dzia�ania niepo��dane i
powik�ania.
Przysz�o�ci� wk�adek wewn�trzmacicznych s� wk�adki typu Flexi
Gard, zbudowane na innej zasadzie, w kt�rych nitka jest wszczepiona w dno
macicy, a na niej s� zawieszone pojemniczki uwalniaj�ce mied�. Brak ramion
poprzecznych w tego rodzaju wk�adce zmniejsza b�le, krwawienia i skurcze
macicy.
Uniemo�liwi� zap�odnienie
Uwa�a si�, �e g��wnym mechanizmem
dzia�ania wk�adki wewn�trzmacicznej jest uniemo�liwienie zap�odnienia w wyniku
wsp�dzia�ania kilku czynnik�w. Wk�adka umieszczona w jamie macicy stwarza
bowiem liczne przeszkody na drodze plemnika do kom�rki jajowej, jak te� w
transporcie i zagnie�d�eniu si� zarodka. Pierwsz� trudno�ci� do pokonania jest
wzrost g�sto�ci �luzu szyjkowego wywo�any nie tylko dra�ni�cym dzia�aniem samej
wk�adki, ale r�wnie� jon�w miedzi i hormon�w na gruczo�y szyjki macicy
produkuj�ce �luz. Opr�cz tego jako reakcja na cia�o obce pojawiaj� si� w �luzie
krwinki bia�e, czyli leukocyty, kt�rych zadaniem jest niszczenie bakterii i
wirus�w, a w tym przypadku plemnik�w.
Kolejnymi przeszkodami s�
upo�ledzenie ruchliwo�ci plemnik�w w wyniku dzia�ania plemnikob�jczego jon�w
miedzi oraz uniemo�liwienie plemnikom wej�cia do jajowod�w, gdy� ramiona
poprzeczne wk�adki stanowi� w tym wypadku barier� mechaniczn�.
Wk�adka
wewn�trzmaciczna powoduje te� zmiany w endometrium przypominaj�ce stan zapalny
utrudniaj�ce zagnie�d�enie zarodka. W wyniku reakcji obronnej na cia�o obce
pojawiaj� si� leukocyty, makrofagi (kom�rki poch�aniaj�ce i niszcz�ce bakterie)
i limfocyty (kom�rki stanu zapalnego), kt�re powoduj� zmian� struktury
endometrium uniemo�liwiaj�c� zagnie�d�enie si� zap�odnionej kom�rki
jajowej.
W pocz�tkowej fazie po za�o�eniu wk�adki mo�liwe jest jej
dzia�anie wczesnoporonne, kiedy z powodu niedostatecznego jeszcze wykszta�cenia
opisanych czynnik�w mo�e doj�� do zagnie�d�enia zarodka. W�wczas jednak
dra�ni�ce dzia�anie samej wk�adki, b�d�cej cia�em obcym w macicy, jak r�wnie�
zwi�kszona produkcja prostaglandyn (czynnik�w wywo�uj�cych m.in. skurcze) oraz
toksyczne dzia�anie jon�w miedzi na zap�odnion� kom�rk� jajow� i cia�ko ��te,
powoduj� zwi�kszon� kurczliwo�� jajowod�w i mi�ni�wki macicy, doprowadzaj�c do
wydalenia obumar�ego zarodka.
Dodatkowym mechanizmem dzia�ania wk�adki
jest dzia�anie "ratunkowe" po stosunku bez zabezpieczenia, kt�rego efektem mog�a
by� ci��a: za�o�enie wk�adki do pi�ciu dni po owulacji, niezale�nie od liczby
stosunk�w p�ciowych w danym cyklu miesi�czkowym, powoduje obumarcie zap�odnionej
kom�rki jajowej przed jej zagnie�d�eniem (dzia�anie jon�w miedzi) oraz jej
wydalenie wskutek silnych skurcz�w mi�ni�wki macicy.
Dla kogo wk�adka
Na �wiecie ten rodzaj antykoncepcji stosuje
obecnie oko�o 5% kobiet w wieku rozrodczym, z tej liczby prawie 75% przypada na
mieszkanki Chin.
W Polsce jeszcze do niedawna wk�adk� wybiera�o oko�o 8%
decyduj�cych si� na antykoncepcj� kobiet, jednak�e w ostatnich latach ich
odsetek zmniejszy� si� do 5-6%.
Przed za�o�eniem wk�adki
wewn�trzmacicznej przeprowadza si� dok�adny wywiad z pacjentk� oraz wykonuje
pe�ne badanie ginekologiczne, ��cznie z pobraniem materia�u do badania
cytologicznego i czysto�ci pochwy, a tak�e USG przezpochwowe narz�du rodnego.
Pozwala to na wykluczenie bezwzgl�dnych przeciwwskaza�.
Antykoncepcj� za
pomoc� wk�adki wewn�trzmacicznej mog� stosowa� przede wszystkim te kobiety,
kt�re sko�czy�y 30 lat, ju� rodzi�y, nie maj� zaburze� miesi�czkowania i
bolesnych miesi�czek i s� w sta�ym zwi�zku. Nie zaleca si� jej kobietom m�odym,
kt�re jeszcze nie maj� potomstwa i sta�ego partnera.
Zak�ada j� lekarz
ginekolog w 3-4 dniu krwawienia miesi�cznego, gdy uj�cie wewn�trzne szyjki
macicy jest rozwarte i nie ma konieczno�ci jego rozszerzania. Jednocze�nie
kurczliwo�� macicy i krwawienie nie s� ju� na tyle silne, aby dosz�o do
wydalenia wk�adki z jamy macicy. Oczywi�cie, jak ka�dy zabieg ginekologiczny,
tak i ten musi odbywa� si� z zachowaniem wszelkich zasad aseptyki i antyseptyki,
w warunkach sterylnych. Nitki wk�adki lekarz przycina tak, aby kobieta mog�a
sama co miesi�c po krwawieniu miesi�czkowym stwierdzi� ich obecno�� i zauwa�y�
ewentualne zmiany w d�ugo�ci czy te� po�o�eniu �wiadcz�ce o przemieszczeniu
wk�adki i zmniejszeniu si� jej skuteczno�ci antykoncepcyjnej. Nitki zbyt kr�tkie
opr�cz problem�w z kontrol� wk�adki mog� dodatkowo powodowa� b�l u partnera
podczas stosunku. Usuni�cie wk�adki po zako�czeniu okresu jej dzia�ania jest
zabiegiem prostym i bezbolesnym, kt�ry wykonuje si� podczas miesi�czki.
Mo�liwe komplikacje
Po za�o�eniu wk�adki przez 1-3 miesi�ce
mog� przej�ciowo wyst�powa� b�le podbrzusza i okolicy krzy�owej, obfitsze
miesi�czki i plamienia mi�dzymiesi�czkowe jako reakcja macicy na cia�o obce.
Rzadszymi powik�aniami s�: przebicie macicy podczas zak�adania, przemieszczenie
wk�adki i ewentualne przedostanie si� jej do jamy otrzewnej, zapalenie narz�d�w
miednicy mniejszej (jajowod�w, jajnik�w) oraz ci��a pozamaciczna. Na pierwsz�
wizyt� kontroln� nale�y zg�osi� si� po dw�ch tygodniach od za�o�enia wk�adki, a
kolejne badania powinny odbywa� si� dwa razy w roku. Je�eli jednak kobieta
odczuwa silne b�le w dole brzucha, ma up�awy lub gor�czk�, powinna natychmiast
uda� si� do ginekologa.
Wk�adka a ci��a
Czy wk�adka powinna by� usuni�ta po
stwierdzeniu ci��y? Z praktyki wynika, �e pozostawienie wk�adki w jamie macicy,
aby przy jej usuwaniu nie spowodowa� poronienia, powoduje ponad 50% poronie�,
cz�sto z towarzysz�cymi obfitymi krwawieniami i uog�lnionym stanem zapalnym.
Natomiast jej usuni�cie we wczesnej ci��y zmniejsza ten odsetek do 20. Obecnie
uwa�a si�, �e przed podj�ciem decyzji co do sposobu post�powania w takich
przypadkach nale�y najpierw wykona� USG przezpochwowe narz�du rodnego, aby
dok�adnie okre�li� po�o�enie zarodka w stosunku do wk�adki. Je�eli wk�adka jest
po�o�ona prawid�owo, a zarodek rozwija si� poni�ej ramion poprzecznych, mo�na j�
pozostawi�. Je�eli jednak dosz�o do obni�enia po�o�enia wk�adki i rozwoju p�odu
powy�ej niej, najrozs�dniejsze b�dzie usuni�cie wk�adki, co pozwoli unikn��
powik�a� (po nitkach wk�adki, poprzez rozwierane przez ni� uj�cie wewn�trzne do
jamy macicy dostaj� si� patologiczne drobnoustroje, kt�re mog� spowodowa�
wewn�trzmaciczne zaka�enie p�odu i jego obumarcie).
Bezwzgl�dne przeciwwskazania do za�o�enia wk�adki
- podejrzenie ci��y
- zaka�enia w obr�bie narz�du rodnego (pochwy, szyjki macicy, przydatk�w)
- przebyta ci��a pozamaciczna
- krwawienia z dr�g rodnych oraz przed�u�aj�ce si� obfite krwawienia
miesi�czkowe o nie wyja�nionej przyczynie
- mi�niaki macicy
- guzy przydatk�w (torbiele, stany zapalne, nowotwory)
- wady anatomiczne macicy (np. macica dwuro�na)
- leczenie immunosupresyjne po przeszczepach, zaka�enie wirusem HIV lub
pe�noobjawowy AIDS
- uczulenie na mied�, choroba Wilsona - przy wk�adkach zawieraj�cych jony
miedzi
- wady anatomiczne zastawek serca lub stan po wszczepieniu zastawek z ryzykiem
wyst�pienia bakteryjnego zapalenia wsierdzia.
�rodek wczesnoporonny?
W medycynie o ci��y m�wimy dopiero od
momentu implantacji, czyli zagnie�d�enia si� zarodka w b�onie �luzowej macicy, a
nie od chwili po��czenia si� kom�rki jajowej z plemnikiem (zap�odnienia). W
oko�o 80% fizjologicznych cykli miesi�czkowych u zdrowych, dojrza�ych kobiet nie
dochodzi do zagnie�d�enia zarodka mimo dokonanego zap�odnienia - je�eli wi�c
natura tak rozrzutnie obchodzi si� z materia�em genetycznym, dzia�ania wk�adki
wewn�trzmacicznej nie mo�na uzna� za poronne. Je�eli czyja� religia czy te�
przekonania s� inne, nie powinien stosowa� tej metody antykoncepcji. Zadaniem
lekarza jest wyja�nienie kobiecie zasad dzia�ania wk�adki, natomiast decyzja co
do wyboru metody zapobiegania niepo��danej ci��y nale�y do kobiety i jej
partnera.
Zalety i wady wk�adki hormonalnie czynnej
Tak
- wysoka skuteczno�� antykoncepcyjna (jedna na tysi�c kobiet w ci�gu roku
zajdzie w ci���)
- bardzo niski odsetek ci�� pozamacicznych
- zmniejszanie krwawie� miesi�cznych, nawet do wt�rnego braku krwawienia
- ust�powanie b�l�w miesi�czkowych
- prawdopodobnie zmniejszenie odsetka zapale� przydatk�w
Ale
- k�opoty z zak�adaniem u nier�dek z powodu szerokiego aplikatora
- cz�stsze plamienia mi�dzymiesi�czkowe utrzymuj�ce si� nawet przez 6 cykli
- brak miesi�czki u oko�o 10-15% kobiet
- wch�anianie si� do krwiobiegu cz�ci hormonu, co mo�e powodowa� wyst�pienie
tr�dziku i nadmiernego ow�osienia
- cz�stsze o ok. 10-12% wyst�powanie torbieli czynno�ciowych
jajnik�w.
| Wk�adki wewn�trzmaciczne zawieraj� jony: |
miedzi (Cu++) - najcz�ciej stosowane:
Nova T (Leiras), Gyne-T (Janssen
Cilag), Cooper T (Schering), Multiload(Organon)
srebra (Ag+)
z�ota (Au++)
platyny (Pt+)
| |
|
|
|
Gdyby babcia mia�a w�sy, to by dziadkiem by�a. |
|
|
|
