Jaki skład?

Od czego zacząć?

Jak stosować?

Gdy zapomnisz połknąć tabletkę…

Dlaczego rezygnują

Zalety antykoncepcji hormonalnej

Powikłania

Zawiera minimalną dawkę samych progestagenów, najczęściej lewonorgestrelu. Jej działanie polega głównie na zwiększeniu gęstości śluzu szyjkowego. Ale tak mała dawka progestagenu nie jest w stanie zahamować owulacji, co przyczynia się do mniejszej skuteczności tej metody (wskaźnik Pearla 0,3-4), zwłaszcza u kobiet otyłych.

Niestety, przyjmowanie minitabletki antykoncepcyjnej nie jest pozbawione wad. U ok. 44% kobiet występują nieregularne krwawienia miesiączkowe, plamienia i krwawienia międzymiesięczne. Częściej dochodzi do błędów owulacji, z czym wiąże się powstawanie torbieli czynnościowych jajników.

Progestageny wstrzykiwane domięśniowo

Jest to najskuteczniejsza hormonalna metoda antykoncepcyjna (wskaźnik Pearla 0,10).

Najczęściej stosowanym preparatem jest octan medroksyprogesteronu (Depo Provera - Upjohn), podawany domięśniowo co 12 tygodni.

Stosunkowo wysokie początkowo stężenie progestagenu hamuje uwalnianie FSH i LH, nie dopuszczając do owulacji. Działa także na wzrost gęstości śluzu szyjkowego, powoduje zaburzenia zdolności plemników do zapłodnienia i zmiany w błonie śluzowej macicy (często dochodzi do zaniku endometrium).

Ta bardzo skuteczna i wygodna w użyciu metoda nie jest popularna. Wiąże się to przede wszystkim z nie uzasadnionym w tym przypadku strachem przed nowotworami, złym stosowaniem i niemożliwością wycofania się z niej przez 3 miesiące działania leku. Metoda ta jest zalecana szczególnie kobietom z krajów Trzeciego Świata, gdzie ze względu na warunki bytowe i poziom uświadomienia stosowanie innych metod jest utrudnione.

Implanty hormonalne

Są to wszczepiane podskórnie raz na 5-7 lat kapsułki (6 sztuk jednorazowo) wielkości zapałki, z których uwalnia się do krwiobiegu hormon lewonorgestrel. Obecnie dostępny na świecie jest Norplant. Skuteczność antykoncepcyjna Norplantu jest równie wysoka jak w przypadku Depo Provery (wskaźnik Pearla 0,1-0,2).

Działanie preparatu jest podobne do minitabletki gestagennej (wzrost gęstości śluzu szyjkowego, zmniejszona zdolność plemników do zapłodnienia komórki jajowej, zmiany w endometrium), z tym że poziom lewonorgestrelu jest stały, przez co dochodzi także do hamowania owulacji (jajeczkowanie występuje u 10% kobiet w pierwszym roku stosowania, z czasem jego odsetek zwiększa się do 30-75% pod koniec okresu działania).

Implanty progestagenne omijają wątrobę, nie wpływają na metabolizm, układ krzepnięcia ani nadciśnienie. Prawdopodobnie zapobiegają nowotworom hormonozależnym, takim jak rak trzonu macicy, jajnika i sutka, nie zwiększając jednocześnie narażenia na osteoporozę.

Specyficznym problemem jest dyskomfort podczas wprowadzania i usuwania preparatu, a także miejscowy odczyn zapalny lub zanikowy tkanki podskórnej oraz niekorzystny efekt kosmetyczny. Z tych powodów w 1997 r. produkcja i dystrybucja Norplantu zostały wstrzymane (zbyt wiele procesów o odszkodowanie wytaczanych firmie przez kobiety). Poszukuje się innych dróg wprowadzania hormonów do tkanki podskórnej.

IV. Jaka przyszłość?

Obecnie poszukuje się metod antykoncepcyjnych omijających drogę doustną. Prawdopodobnie w przyszłości będziemy stosować hormonalne preparaty w postaci implantów, plastrów, krążków dopochwowych. Trwają badania nad tabletką stosowaną raz w miesiącu i skuteczną metodą hormonalną dla mężczyzn. Coraz bardziej prawdopodobne jest stworzenie dla kobiet szczepionek antykoncepcyjnych, skierowanych przeciwko otoczce przejrzystej komórki jajowej oraz przeciwko HCG (działanie wczesnoporonne).

Poza tym przeprowadza się prace badawcze takich hormonalnych środków antykoncepcyjnych, jak:

• krążki dopochwowe, powoli uwalniające hormony - głównie gestageny. Krążek pozostaje w pochwie do 3 miesięcy i jest usuwany na maks. 3 godziny dziennie. Istnieją już próby stosowania krążków zawierających estrogeny i progestageny, np. ethynyloestradiolu i dezogestrelu. Są one używane przez 3 miesiące z tygodniową przerwą co 3 tygodnie,

• implanty ulegające biologicznemu rozkładowi - w przeciwieństwie do Norplantu nie trzeba ich usuwać,

• wkładki wewnątrzmaciczne zawierające progestageny,

• iniekcje domięśniowe estrogenów i progestagenów - raz na 4 tygodnie,

• tabletka o przedłużonym działaniu, stosowana 2 razy/1 raz w tygodniu - zapobiega głównie zagnieżdżeniu zarodka,

• bardziej skuteczna antykoncepcja postkoitalna,

• pigułka dla kobiet i mężczyzn - bazuje na inhibinie, która działa zarówno na powstawanie komórek jajowych, jak i plemników,

• antykoncepcja hormonalna w spraju aplikowanym do nosa - zawiera niewielką dawkę estrogenów i progestagenów,

• plastry uwalniające hormony (estrogeny + progestageny), przyklejane na skórę - działają około tygodnia.

Kobieta może korzystać z różnych środków antykoncepcyjnych. Wyboru określonej metody dokonują osoby o różnym światopoglądzie, przekonaniach religijnych i planach rodzinnych. Zadaniem lekarza jest przedstawienie mechanizmów działania, skuteczności oraz korzyści tych metod, bez pomijania objawów niepożądanych i możliwych powikłań. Chodzi tu o rzetelną informację i pomoc, ostateczna decyzja należy bowiem do osób zainteresowanych, czyli kobiety i jej partnera.

• progesteron - naturalny hormon żeński produkowany głównie przez ciałko żółte po owulacji

• progestagen - syntetyczna pochodna progesteronu naśladująca jego działanie

• estrogeny - naturalne hormony żeńskie produkowane przez jajniki kobiety

• vethynyloestradiol (EE) - syntetyczny estrogen

• lewonorgestrel - jeden z progestagenów, progestagen II generacji

• pęcherzyki Graafa - wytwarzają się w nich i dojrzewają komórki jajowe, które następnie uwalniają się i przedostają się do jajowodów, gdzie mogą ulec zapłodnieniu

• gonadotropiny przysadkowe (LH, FSH) - hormony glikoproteinowe wydzielane przez przysadkę mózgową stymulujące wzrost i dojrzewanie pęcherzyków Graafa i jednocześnie produkcję estrogenów i progesteronu w jajnikach

• owulacja - uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyków Graafa

Od 1980 r. pod egidą WHO trwają badania nad metodą antykoncepcji hormonalnej dla mężczyzn. Metoda ta jest oparta na hamowaniu układu rozrodczego mężczyzny (podwzgórze, przysadka, jądro) przez testosteron i jednocześnym powodowaniu azoospermii (braku plemników w nasieniu).

Proponowane początkowo duże dawki testosteronu powodowały efekt farmakologicznej kastracji, skutecznie zapobiegając niepożądanej ciąży, wywołując niezdolność mężczyzny do odbywania stosunków płciowych. Natomiast niskie dawki testosteronu niewystarczająco hamowały spermatogenezę (tworzenie się plemników). Natomiast połączenie testosteronu z progestagenem III generacji (dezogestrelem) okazało się skuteczne antykoncepcyjnie i nie powodowało działań niepożądanych.

Obecnie zalecana kombinacja to 200 ng enanthanu, testosteronu podawanego 1 raz w tygodniu domięśniowo, oraz przyjmowanie codziennie doustnie 150 ľg dezogestrelu. Cykl antykoncepcyjny trwa 6 miesięcy, ale płodność powraca dopiero 4 miesiące od zaprzestania przyjmowania preparatu.

Nie wolno rozpoczynać stosowania preparatów hormonalnej antykoncepcji u kobiet:

• w ciąży,

• z chorobami układu krążenia (obecnie lub w wywiadzie), takimi jak:

  • choroba zatorowo-zakrzepowa,

  • ciężkie nadciśnienie tętnicze (RR > 160/100 mm Hg),

  • choroba niedokrwienna serca,

  • zaburzenia wykrzepiania,

  • hiperlipoproteinemia

• gdy w rodzinie występują choroby układu sercowo-

• aczyniowego (szczególnie zatorowo-zakrzepowe), mogące mieć związek z działaniem hormonów sterydowych,

• po ukończeniu 35. roku życia, jeżeli jednocześnie palą więcej niż 10 papierosów dziennie, a po 40. r.ż. - ponad 5 papierosów dziennie (przyjmowanie tabletki zwiększa u palaczek ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego ponad 6-krotnie),

• z marskością wątroby, jej stłuszczeniem, czynnym wirusowym zapaleniem wątroby i innymi ciężkimi jej chorobami,

• z nie zdiagnozowanymi krwawieniami z dróg rodnych,

• chorujących na nowotwory hormonozależne (rak sutka, trzonu macicy, jajnika, odbytnicy, czerniak),

• otyłych,

• z porfirią,

• długotrwale unieruchomionych.

Z doniesień opublikowanych „American Journal of Gastroenterology” wynika, że u kobiet, których partner był leczony z powodu schorzenia jelit 6 merkaptopuryną (6-MP), częściej występują poronienia lub dziecko ma wadę wrodzoną. 6-MP to lek stosowany przede wszystkim w leczeniu białaczek, ale podaje się go też pacjentom z chorobami jelit o podłożu immunologicznym, np. chorobą Crohna czy wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Dotychczas uważano, że leki tego typu, czyli immunosupresyjne, mogą mieć niekorzystny wpływ na przebieg ciąży, gdy przyjmuje je matka.

Dr Ramona Rajapakse z zespołem badaczy z Nowego Jorku przeprowadzili badania, mające na celu ustalenie, czy leczenie 6-MP mężczyzny w ciągu ostatnich 3 miesięcy przed zapłodnieniem partnerki nie wpływa niekorzystnie na płód i przebieg ciąży. Zbadano przebieg 50 ciąż, gdzie 23 ojców miało zapalenie jelita o podłożu immunologicznym i przyjmowało 6-MP oraz 90 ciąż, w których 34 ojców chorowało na przewlekłe zapalenie jelita o podłożu immunologicznym, ale nie byli oni leczeni 6-MP.

Spośród 13 ciąż, w których ojciec dziecka był leczony w ciągu ostatnich 3 miesięcy 6-MP, w 4 wystąpiły powikłania. Dwa z nich zakończyły się poronieniem, w jednej płód miał wady kończyn i czaszki, 1 dziecko urodziło się z wadą (brak kciuka). Dla porównania - wśród 90 ciąż z ojców nie zażywających 6-MP powikłania wystąpiły tylko w 2 przypadkach i nie stwierdzono żadnej wady rozwojowej u dzieci.

Wynika z tego, że ryzyko wady rozwojowej płodu lub poronienia (które często jest spowodowane ciężką wadą embrionu lub płodu) gdy ojciec dziecka był leczony 6-MP, wynosi 15,3%, a w populacji ogólnej - 3%. Ponieważ produkcja spermy trwa (do całkowitego „odnowienia”) około 70-85 dni, przyjmowanie przez mężczyznę 6 merkaptopuryny w ciągu 90 dni przed zapłodnieniem może powodować zmiany w chromosomach plemników.

Powszechnie wiadomo, że palenie papierosów przez kobietę ciężarną ma niekorzystny wpływ na płód. Statystyki pokazują, że u kobiet palących częściej dochodzi do poronień, ponadto dzieci matek palących mają niską wagę urodzeniową i niedobór wzrostu.

Ostatnie badania, przeprowadzone przez zespół badaczy z Centrum Genetyki Człowieka Uniwersytetu w Bostonie i opublikowane w „Prenatal Diagnosis” dają podstawy, by sądzić, że palenie przez kobietę ciężarną zwiększa ryzyko zachorowania dziecka na raka w późniejszym życiu. Płód w łonie matki palącej „kąpie się” w subtancjach rakotwórczych. W płynie owodniowym otaczającym płód stwierdzono obecność NNLA - swoistego karcynogenu pochodzącego z papierosów. W badaniu, które objęło 51 kobiet w ciąży, znaleziono go w płynie owodniowym aż u 53% ciężarnych palących (dla porównania - u kobiet niepalących odsetek ten wynosił 7%).

Opublikowane w „American Journal of Clinical Nutrition” doniesienie potwierdza możliwy korzystny wpływ picia herbaty na gęstość minerałów tkanki kostnej w podeszłym wieku. Badania nawyków dietetycznych kobiet w wieku 67-76 lat, przeprowadzone w latach 1991-1995 w Cambridge, wykazały większą gęstość minerałów tkanki kostnej kręgosłupa u pijących herbatę, niż u niepijących. Zależność ta nie dotyczyła szyjki kości udowej, czyli miejsca groźnych złamań u starszych ludzi. Kobiety, które piją herbatę z mlekiem miały wyższą gęstość minerałów w części kości udowej zwanej krętarzem większym, ale nie w szyjce.

Komentujący te obserwacje dr Rosenbloom radzi więc, by osoby lubiące herbatę piły ją, gdyż prawdopodobnie izoflawonoidy w niej zawarte pomagają w zapobieganiu osteoporozie. Nie jest to jednak wystarczająca profilaktyka. Nadal obowiązuje odpowiednie zaopatrywanie organizmu w wapń i witaminę D, unikanie palenia papierosów, nadmiaru alkoholu i kawy, aktywność fizyczna.